İşçi Alacakları ve Tazminatı Çeşitleri

Feshe Bağlı İşçi Alacakları:

• Kıdem tazminatı,
• İhbar tazminatı,
• Yıllık izin ücreti alacağı,
• Kötü niyet tazminatı vs.

Feshe Bağlı Olmayan İşçi Alacakları:

• Ücret,
• Fazla mesai ücreti,
• Ulusal bayram ve genel tatili ücret alacağı,
• Hafta tatili ücret alacağı vs.
• AGİ alacağı

İşçinin, iş güvenliği hükümlerinin kapsamına girebilmesi için;

• İşyerinde toplam 30 veya daha fazla işçi çalışıyor olması ve
• İşçinin en az 6 aydır o işyerinde çalışıyor olması gerekir.

İşçi, iş güvenliği kapsamına giriyorsa öncelikle işe iade davası açma hakkına sahip olur. İşe iade davası, işçi işten çıkarıldıktan sonra otuz gün içinde açılmalıdır.
İşçi alacakları, iş sözleşmesi devam ederken yani işçi çalışırken ya da iş sözleşmesinin feshinden sonra doğan birtakım parasal haklardır. Bu alacaklardan kıdem, ihbar, yıllık izin ücreti, kötü niyet tazminatı feshe bağlı alacaklardır. Ücret, fazla mesai, UBGT (Ulusal Bayram ve Genel Tatil), hafta tatili alacakları feshe bağlı değildir, işçi çalışırken hak kazanır ve talep edebilir. İşçi alacakları ve tazminat davaları için 01.01.2018 tarihinde zorunlu arabuluculuk şartı getirilmiştir. Buna göre başvurucu taraf öncelikle arabulucuya başvurusunu yapacak, uzlaşamamaları durumunda tutanakla birlikte ancak dava açabilecektir.
Kıdem Tazminatı:

Kıdem tazminatı alacağı için gerekli şartlar şunlardır;

• 4857 Sayılı İş Kanunu’na Tabi İşçi Olmak
• En az bir yıl çalışmış olmak
• Söz konusu iş sözleşmesinin iş kanununda belirtilen nedenlerden birisi ile sonlandırılması,

Kıdem tazminatı olarak her yıl için 1 aylık giydirilmiş brüt ücret tutarında tazminat verilir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

Kanunda Kıdem Tazminatı Ödenmesi Gereken Başlıca Haller;

İş sözleşmesinin işçi tarafından haklı nedenle feshedilmesi
Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla işten ayrılması
İşçinin muvazzaf askerlik nedeniyle işten ayrılması
Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi
İşçinin ölümü sebebiyle iş akdinin son bulması
Sigortalılık süresini (15 yıl) ve prim ödeme gün sayısını (3600) tamamlayarak, yaş koşulu nedeniyle emeklilik hakkını kazanamamış olsa bile kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle.

Kıdem Tazminatı Ödenmeyecek Haller İse;
İşçinin kendi rızası ile işten ayrılması (istifa, tek taraflı fesih)
İşverenin iş akdini haklı nedenle sonlandırması
25.10.2017 tarihinden itibaren bu tarihten sonra yapılan fesihlerde kıdem tazminatı için zamanaşımı süresi fesih tarihinden itibaren 5 yıldır. 25.10.2017 tarihinden önce iş akdinin feshedilmiş olması durumunda ise kıdem tazminatı için zamanaşımı süresi fesih tarihinden itibaren 10 yıldır.

İhbar Tazminatı:
4857 sayılı İş Kanunu uyarınca iş sözleşmesini feshetmeden önce bildirim sürelerine uyulmaması durumunda ödenecek tazminat ihbar tazminatıdır.
6 aya kadar süren çalışmalarda 2 hafta,
6 aydan 1,5 yıla kadar süren çalışmalarda 4 hafta,
1,5 yıldan 3 yıla kadar süren çalışmalarda 6 hafta,
3 yıldan uzun süren çalışmalarda 8 haftadır.
Yıllık İzin Ücreti Alacağı:
Deneme süresi de dahil en az 1 yıl çalışmış olan işçi yıllık izne hak kazanır. Yıllık izin, işçinin dinlenebilmesi için öngörülmüş çalışmadan ücrete hak kazandığı bir zaman dilimidir.
Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara 20 günden,
On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.
Bununla birlikte 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle, 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Yıllık izin hakkından vazgeçilemez.
01.07.2012 tarihinden önce sona eren iş sözleşmelerinde yıllık ücretli izin alacakları 5 yıllık zamanaşımına tabidir. 01.07.2012 ile 25.10.2017 tarihleri arasında sona eren iş sözleşmelerinde yıllık ücretli izin alacakları 10 yıllık zamanaşımına tabidir. 7036 Sayılı Kanun ile 25.10.2017 tarihinden itibaren sona eren iş sözleşmelerinde yıllık ücretli izin alacakları 5 yıllık zamanaşımına tabidir.
Kötü Niyet Tazminatı:
İş güvencesine tabi olmayan işçinin, işveren tarafından fesih hakkını kötüye kullanarak iş sözleşmesini feshetmesi halinde işçiye bildirim süresinin 3 katı tutarında tazminat ödenir. Belirli süreli sözleşmelerde kötü niyet tazminatı söz konusu olmaz.
Fazla Mesai Alacağı:
Fazla çalışma, haftalık yasal iş süresinin dışında yapılan çalışmanın adıdır. İş Kanunu madde 63’e göre çalışma saati haftada en çok 45 saattir. Bu saatler aksi kararlaştırılmadıkça haftanın günlerine eşit olarak bölünür. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak adlandırılır. İşveren her takvim yılı başında işyerlerinde fazla çalışma yaptıracakları işçilerin yazılı onayını veya muvafakatini alma zorunluluğu bulunmaktadır. Fazla mesai ücretlerini talep edebilmek için iş sözleşmesinin feshine gerek yoktur. Hak doğduğu an işçi talep edebilir. 5 yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre iş sözleşmesinin feshi tarihi değil hakkın doğduğu yani işçinin ücreti talep ettiği tarihten itibaren işlemeye başlar.
Günlük çalışma süresi en fazla 11 saattir. 11 saati aşan çalışmalar, haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa da fazla çalışma sayılır.
Gece çalışmaları ise 7,5 saatten fazla olamaz. Yine 7,5 saati aşan çalışmalar haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa da fazla çalışma sayılmaktadır.
Çalışma süresi yıllık olarak da 270 saati aşamaz. 270 saatin aşılması durumunda ise fazla saatler için aylık değerlendirme yapılmaktadır. 270 saat bütün olarak değil 12 aya bölünerek yani aylık 22,5 saat üzerinden değerlendirilir ve bu 22,5 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilir.
4857 sayılı İş Kanunu gereğince fazla süreli çalışma ücreti ise %25, fazla mesai ücreti %50 zamlı ödenmesi gerekmektedir.
Fazla mesai alacaklarının talep edilebilmesi için iş akdinin feshedilmiş olması gerekmeyip, iş akdinin devam ettiği zaman diliminde de işverenden fazla mesai alacakları talep edilebilmektedir.
UBGT Ücreti Alacağı:
İşçi ulusal bayram ve genel tatillerde çalışmazsa o günün ücretini hakkeder. Çalışırsa ayrıca çalıştığı için de bir günlük ücrete hak kazanacağı için ulusal bayram ve genel tatilde 2 yevmiye alacağı açıktır. UBGT ücreti alacağının zamanaşımı 5 yıldır. Bu zamanaşımı da çalışmanın yapılmasından sonra işlemeye başlar.
Hafta Tatili Ücreti Alacağı
Bir işçinin 7 günlük bir zaman dilimi içerisinde kesintisiz 1 gün dinlenme hakkı vardır. Bu tatil gününde işçi çalışmadan ücrete hak kazanır. Çalışması durumunda fazla mesai yaptığı için 1,5 katını da hakkeder ve toplam günlük ücretinin 2,5 katı tutarında bir ücret alır. Haftalık tatil ücretinin zamanaşımı da 5 yıldır bu da hak doğumundan itibaren işlemeye başlar.
Ücret Alacağı
Ücret, iş sözleşmesinin esaslı unsurlarından biri olmakla birlikte işçinin yaptığı iş verdiği emek karşısında işveren veya üçüncü bir kişi tarafından sağlanan ödemedir. Ücret en geç ayda bir ödenir. Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Ödenmeyen ücret için zamanaşımı 5 yıldır.
Asgari Geçim İndirimi
AGİ, 01.01.2008’den itibaren zorunlu hale gelen, işçinin kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu ailesi çocukları için devletin uyguladığı bir gelir vergisi indirimidir. AGİ hesaplamasında işçinin medeni hali, çocuk sayısı, asgari ücretin yıllık brüt ücreti gibi etkenler dikkate alınır.